تأملی در صورت بندی رهیافت های «قلمرو دین»و طرح رهیافت مطلوب

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

قلمرو دین از موضوعات پر چالش  و تأثیر گذار بر سپهر سیاسی جوامع اسلامی‌ ‌به‌ویژه ایران است. از نظر معرفتی رهیافت‌های متعددی به قلمرو دین قابل احصاء است که هر یک می‌تواند نقاط قوت و ضعف متعددی داشته باشد. رهیافت حداکثری مطلق، رهیافت حداقلی، رهیافت اکتفا به ارزش‌های اخلاقی و بیان کلیات، رهیافت دین متضمن یکى از احکام پنجگانه (واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح) و رهیافت تشکیل دین از عقل و نقل اهم این رهیافت‌هاست. بر این اساس، دغدغة بنیادین مقاله طرح رهیافتی است که در نسبت با شرایط ذهنی و مختصات عینی جامعه نقاط ضعف رهیافت‌های پیشین را نداشته و از قوت بیشتری برخوردار باشد. بدین‌ترتیب  پرسش اصلی، مختصات رهیافت مطلوب به قلمرو دین و چگونگی تحلیل ادعاها و نقاط ضعف رهیافت‌های موجود است. بر این پایه است که مقاله آن رهیافت‌ها را نابسنده دانسته و با نقدشان به طرح رهیافت قلمرو اعتدالی و انفکاکی دین بر اساس روش اجتهاد کلامی‌‌می‌‌پردازد. ویژگی‌های این الگو نیز عبارت از عدم مقبولیت رهیافت‌های حداکثری و حداقلی مطلق، سلسله مراتب و انفکاک قلمرو دین در عرصه‌های مختلف زیستی، سلسله مراتب و انفکاک قلمرو دین در ساحت‌های مدیریتی، تفکیک دین و شریعت،  تکالیف شرعی دائر مدار هدایت، و اجتهاد مستمر است. کلیـدواژه‌هــا: قلمرو دین، قلمرو اعتدالی انفکاکی، رهیافت حداکثری مطلق، رهیافت حداقلی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflecting on the Constellation of Approaches to the Realm of Religion and advancing a Desirable Approach

نویسنده [English]

  • ali aqajani
baqerololoom
چکیده [English]

The realm of religion is one of the most challenging and influential topics in the political constellation of Islamic societies, especially Iran. Epistemically, several approaches to the realm of religion can be identified. Each one of them has several advantages and disadvantages. The absolute maximal approach, the minimal approach, the approach of limiting religion to ethical values and universals, the approach of religion consisting of one of the five decrees (obligatory, prohibited, recommendable, disapproved and permissible), and the approach to religion  as built of Wisdom and Quotes are the most important approaches.
Accordingly, the aim of the paper is to propose an approach that has no disadvantages of the previous
approaches and can be considered more consistent with the mentality and the objective characteristics of the society and as a result more powerful.  Thus, the main question is: what would be the coordinates of a desirable approach to the realm of religion and how to analyze the claims and disadvantages of existing approaches. The analysis shows that the approaches mentioned above are inadequate. To deal with the inadequacy of the previous approached, the paper proposes the moderate approach to religion based on the method of verbal Ijtihad. The main features of this model include: the rejection of the absolute minimal and maximal approach, accepting the hierarchy and breaking the realm of religion into the various areas of life, accepting the hierarchy and breaking the realm of religion into the managerial areas, separation of religion and sharia, and continuous Ijtihad.

کلیدواژه‌ها [English]

  • realm of religion
  • realm of defective moderation
  • absolute maximal approach
  • minimal approach

مراجع

  1. ابن ادریس حلى، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چ2، دفتر انتشارات
  2. اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
  3. ابن‌براج، عبد العزیز، المهذب، ج1، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه
  4. علمیه قم، 1406ق.
  5. ابن میثم بحرانی، النجاة فی القیامه فی تحقیق امر الامامه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1407ق.
  6. خمینی، روح‌الله، تهذیب الأصول، جعفر سبحانی، تقریرات درس اصول امام خمینی، ج1، تهران،
  7. مؤسسة تنظیم و نشر‌تراث الامام الخمینی(س)، 1423ق،1381 .
  8. _____، جواهر الأصول، سید محمد حسن مرتضوى لنگرودى، تقریرات درس اصول امام
  9. خمینی، ج3، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1387.
  10. _____، صحیفه امام، ج21، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ۱۳۸۵.
  11. _____، مناهج الوصول إلى علم الأصول، محمد فاضل لنکرانی، تقریرات درس اصول امام
  12. خمینی، ج2، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار حضرت امام (ره)، 1380 .
  13. بازرگان، مهدی، آخرت و خدا هدف بعثت انبیا، تهران، رسا، 1377.
  14. _____، راه طی شده، تهران، شرکت سهامی‌‌انتشار، بی‌تا.
  15. پیمان، حبیب الله، اسلام و مردم سالاری، دفتر چهارم:بررسی و نقد مبانی‌اندیشه سیاسی شیعه،
  16. www.habibollahpeyman.com
  17. تبریزی، محمدحسین، کشف المراد من المشروطـة والاستبداد، (چاپ شده در رسائل مشروطیت
  18. به کوشش غلامحسین زرگری نژاد) تهران، کویر، 1377.
  19. جمعى از پژوهشگران، زیر نظر سید محمود‌هاشمى شاهرودى، موسوعـة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج1، قم ، 1423 ق.
  20. جوادی آملی، عبدالله، انتظار بشر از دین، قم، مؤسسة نشر اسرا، ۱۳۸۰.
  21. _____، شریعت در آینه معرفت، تهران، مرکز نشر رجا، 1373.
  22. حائری یزدی، مهدی، آفاق فلسفه، به کوشش مسعود رضوی، تهران، فروزان، 1379.
  23. حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج3و8، تهران، کتابفروشی لطفی، 144ق.
  24. حقیقت، صادق، "گونه شناسی ارتباط دین و سیاست در‌ اندیشه سیاسی شیعه"، نامه مفید، مهر و
  25. آبان، ش44، 1383.
  26. خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج4، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی،
  27. ق.
  28. رضائیان، علی، اصول مدیریت، تهران، سمت، ۱۳۸۳.
  29. زمخشری، کشاف، ج2، آفتاب، تهران، بی تا.
  30. سبزوارى نجفى، محمد، إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، بیروت؛ دار التعارف للمطبوعات،
  31. ‏1419 ق.
  32. سروش، عبدالکریم، مدارا و مدیریت، تهران، مؤسسة فرهنگی صراط، 1376.
  33. شیخ طوسی، التبیان فى تفسیر القرآن، ج6، چاپ نجف اشرف، 1414ق.
  34. شیخ مفید، الإختصاص‏، قم، 1413 ق.
  35. صادقی تهرانی، محمد، الفقه المقارن بین الکتاب و السنته حول الشوری و مواضعا و موضوعاتها،
  36. قم، بی تا.
  37. صدر، محمدباقر، اقتصادنا، بیروت، دارالتعارف، 1980.
  38. ضیائی‌فر، سعید، جایگاه مبانی کلام در اجتهاد، قم، بوستان کتاب، 1382.
  39. طباطبایى بروجردى، سید حسین، جامع أحادیث الشیعـة، 31 جلد، ج12، تهران، فرهنگ سبز،
  40. ‍ ق.
  41. طبرسی، مجمع البیان، ج6، چ3، تهران، ناصر خسرو، 1372.
  42. طیب، سید عبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج5، تهران، اسلام، 1378.
  43. علی‌دوست، ابوالقاسم، فقه و عقل، تهران، مؤسسة فرهنگی دانش و‌ اندیشة معاصر، 1381.
  44. _____،"گسترة شریعت"، فصل نامه قبسات، ش 32، 1389.
  45. غروی نایینی، محمد حسین، تنبیه الامـة و تنزیه الملـة، تهران، بی‌نا، 1334.
  46. فضل الله، محمد حسین، من وحی القرآن، ج13، بیروت، دارالملاک للطباعـة و النشر، 1419.
  47. فیض‌کاشانى، محسن، علم الیقین فی أصول الدین،‏ تحقیق و تصحیح: محسن بیدارفر، ج2، قم،
  48. بیدار، 1418 ق.
  49. _____، الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام، ج1، تهران، دار نشر اللوح المحفوظ، 1425ق.
  50. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1،3، قم، دار الحدیث للطباعـة و النشر، 1429ق.
  51. مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی‌‌از دین، تهران، طرح نو، 1379.
  52. _____، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، تهران، طرح نو، 1383.
  53. _____، هرمنوتیک کتاب و سنت، تهران، طرح نو، 1375.
  54. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج2، بیروت، ‏مؤسسـة الوفاء، 1404 ق.
  55. مرندی، ابوالحسن، دلائل براهین الفرقان، چاپ شده در رسائل مشروطیت به کوشش غلامحسین
  56. زرگری نژاد، چ2، تهران، کویر، 1377.
  57. مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش‌هــا و پـاسـخ‌‌‌‌‌ها، ج3، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام
  58. خمینی (ره)، مرکز انتشارات،۱۳۷۷.
  59. _____، نظریه سیاسی اسلام، ج1و2، قم، انتشارات مؤسسة امام خمینی، 1390.
  60. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهرى، ج21و4، صدرا، ۱۳۶۸ .
  61. معرفت، محمدهادی، «اقتراح»، فصل نامه نقد و نظر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1373.
  62. مغنیه ، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج4، تهران،دارالاکتب الاسلامیـۀ، 1424ق.
  63. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، تهران، دارالکتب الاسلامیـۀ، 1374.
  64. نصری، عبدالله، ان‍ت‍ظار ب‍ش‍ر از دی‍ن‌ (ب‍ررس‍ی‌ دی‍دگ‍اه‍ه‍ا در دی‍ن‌ ش‍ن‍اس‍ی‌ م‍ع‍اص‍ر)، ت‍ه‍ران، مؤس‍سة‌
  65. ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ دان‍ش‌ و ‌اندی‍ش‍ه‌ م‍ع‍اص‍ر، 1379.
  66. نورى، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج17، بیروت، مؤسسه آل البیت علیهم
  67. السلام، 1408 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار