بررسی رویکرد کلامی شیعی به جایگاه مصلحت در استنباط احکام شرعی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

2 هیئت علمی گروه الهیات و معارف اسلامی گرایش فقه و مبانی حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

3 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

چکیده

اصل مصلحت یکی از اصول اساسی در استنباط احکام شرعی در فقه شیعه است. مرجعیت مصلحت به‌عنوان منبع استنباط احکام شرعی ریشه در مبانی کلامی این اصل و قاعده دارد. در این مقاله به بررسی جایگاه مصلحت در اجتهاد و استنباط احکام شرعی با رویکرد کلامی شیعه پرداخته‌شده است. پژوهش حاضر پژوهشی توصیفی– تطبیقی است که به شیوة کتابخانه‌ای بر اساس تحلیل اسناد منابع کلامی و فقهی شیعه در زمینة اصل مصلحت انجام‌شده است. مبانی کلامی مصلحت در نظام تشریع از دیدگاه شیعه شامل عناصری همچون، کمال و سعادت، علم الهی، عدل الهی، حکمت الهی، حسن و قبح عقلی است. عنصر مصلحت صرفاً در نظام تشریع خدای متعال و در فرایند تشریع قوانین آسمانی مطمح نظر نیست، فرایند حاکمیت حاکم اسلامی در عصر حضور و غیبت نیز، در دایرة این بحث بوده، دقیقاً به همین جهت اهمیت آن، دوچندان می‌گردد. در بررسی رویکرد کلامی شیعی به مصلحت این‌گونه نتیجه‌گیری می‌شود که تبعیت احکام از مصالح و مفاسد نفس الامری، از نتایج گزارة کلامی معروف در کلام شیعه است که می‌گوید: افعال خداوند متعال هدفمند است و فعل گزافی (بدون غرض و هدف) برای او محال است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Shiite theological approach to the place of expediency in deducing religious rules

نویسندگان [English]

  • ali qasemi 1
  • seyyed mohammad moosavi bojnoordi 2
  • davood mohammadjani 3
1 Faculty member of Shahid Beheshti University
2 Faculty member of Islamic Azad University, North Tehran Branch
3 PhD student, Islamic Azad University, North Tehran Branch
چکیده [English]

One of the basic principles in the inference of religious rules in Shia jurisprudence is the principle of expediency. The justification of expediency as the source of the inference of religious law is based on the verbal foundations of this principle. This paper examines the place of interest in ijtihad and the inference of religious judgments with the Shiite theological approach. This research is a descriptive-adaptive research that has been conducted in a librarian way based on the analysis of documents of Shiite theological and jurisprudential sources on the basis of the principle of expediency. Theological foundations of expediency in the system of the Shi'a from the Shia point of view include the elements of perfection and prosperity, divine knowledge, divine justice, divine wisdom, rationality and goodness. The element of expediency is not merely considered in the system of the Transcendental God and in the process of the codification of the heavenly laws, the process of governing the Islamic ruler in the age of presence and absence is also in the circle of this discussion, precisely for this reason, its importance becomes twofold. In the study of the Shi'i theological approach it is expedient to conclude that the adherence to the rules of the material and the corruptions of al-Amri is one of the results of the famous theological statement in the Shiite language, which states: God's transcendental actions are purposeful and superstitious (unwittingly, unpardonable) It is impossible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiite Kalam- Shiite jurisprudence- expediency- religious judgments
  1. قرآن کریم
  2. نهج‌البلاغه
  3. انصاری خوئینی، ابراهیم، المقالات والرسالات، قم، مؤسسة نشر اسلامی،1371.
  4. حلّی، یوسف بن مطهر،کشف المراد، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1369.
  5. خمینی (امام)، روح‌الله، انوار الهدایه، ج 2، قم، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی (ره)،
  6. ابوالقاسم، نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، ج 2، قم، صاحب‌الامر (عج)، 1382.
  7. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1365.
  8. ربانی گلپایگانی، علی، "شریعت و مصلحت"، فصلنامة کلام اسلامی، دورة 22، ش1، 1392.
  9. زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلّه، چ4، دمشق، دارالفکر، 1368.
  10. زیدان، عبدالکریم، الوجیزفی اصول الفقه، چ3، بی‌جا، داراحسان، 1415 ق.
  11. سبحانی، جعفر، حسن و قبح عقلی، قم، مؤسسة امام صادق، 1382.
  12. شهید ثانی، حقایق الایمان، قم، سید الشهداء، 1370.
  13. قمى، شیخ عباس، سفینـة البحار، تهران، صحت، 1373.
  14. لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایة ایمان، تهران، الزهراء، 1364.
  15. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، انتشارات بین‌الملل، 1381.
  16. نجفی، محمدحسن، جواهر‌الکلام، چ7، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1365.
  17. _______، جواهر الکلام فی شرح شرائع الکلام، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی، 1981.