ابراهیم نوئی؛ محمدمهدی باباپور گل افشانی
دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393
چکیده
آثار صدرالمتألهین شیرازی مجال برداشتهای مختلف از مفهوم دین را برای مخاطبان فراهم آورده است، زیرا عبارات وی گاهی دین را«تسلیم»، برههای «ایمان» و زمانی «شریعت» معرفی میکند. تعریفها و برداشتهایی که هیچ یک خالی از ملاحظه نیستند. بهرغماین میتوان تعریف مرضی وی از دین را چنین دانست: دین قانون و برنامهای است که از سوی پروردگار و به ...
بیشتر
آثار صدرالمتألهین شیرازی مجال برداشتهای مختلف از مفهوم دین را برای مخاطبان فراهم آورده است، زیرا عبارات وی گاهی دین را«تسلیم»، برههای «ایمان» و زمانی «شریعت» معرفی میکند. تعریفها و برداشتهایی که هیچ یک خالی از ملاحظه نیستند. بهرغماین میتوان تعریف مرضی وی از دین را چنین دانست: دین قانون و برنامهای است که از سوی پروردگار و به واسطة انسان برگزیدهای که نبی یا رسول نامیده میشود به منظور سامانبخشی به امور فردی و اجتماعی خلق در حین حیات و پس از آن و رساندن آنان به کمال و سعادت شایستهشان - در دو بعد نظری و عملی نفس - فرستاده میشود. صدرا وارد مباحث مهم دیگری در شناخت دین نیز شده است. او هم اقسام گزارههای دین را تبیین کرده است و هم نسبت میان آنها را به خوبی نشان میدهد. وی مراتب تکاملی دین، انبیا و امتهایشان را روشن ساخته است؛ هچنانکه به تفصیل در باب درجات دینداران و نسبت میان آنها هم سخن میگوید. نوشتار حاضر میکوشد اندیشههای صدرا در محورهای مزبور را با کاوش آثار متعدداین حکیم مسلمان بررسی کند.
احمد غنیپور ملکشاه؛ مرتضی محسنی؛ مرضیه حقیقی
دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393
چکیده
جهانشناسی به معنای درک حقیقت پدیدههای جهان، یکی از مباحث مهم فلسفی به شمار میآید. با وجودی که بسیاری از پژوهشگران، ناصرخسرو را فیلسوف نمیدانند، آثار او سرشار از اندیشههایی است که به چرایی هستی و نوع تلقی او نسبت به آفرینش و رستاخیز اشاره دارد. این رویکرد بیش از پیش تحت تأثیر علوم و معارف و آیینهایی است که در عصر وی رواج داشته ...
بیشتر
جهانشناسی به معنای درک حقیقت پدیدههای جهان، یکی از مباحث مهم فلسفی به شمار میآید. با وجودی که بسیاری از پژوهشگران، ناصرخسرو را فیلسوف نمیدانند، آثار او سرشار از اندیشههایی است که به چرایی هستی و نوع تلقی او نسبت به آفرینش و رستاخیز اشاره دارد. این رویکرد بیش از پیش تحت تأثیر علوم و معارف و آیینهایی است که در عصر وی رواج داشته و ناصرخسرو نیز، از آنها در جهت تثبیت نظام اندیشة خویش سود جسته است. یکی از آیینهایی که در عصر زندگی وی، بارقههایی از آن وجود داشته و او برخی از مبانی جهانشناسی خویش را از آن اخذ کرده، آیین مانی است. دستاورد این پژوهش حاکی از آن است که گرچه جهانبینی فکری ناصرخسرو توحیدی است و در مقابل، آیین مانی بر پایة ثنویت بنا شده است، اما جهانشناسی ناصرخسرو در پارهای موارد مانند: آفرینش جهان، اسارت روح در کالبد تن، چرایی هستی و راه رستگاری انسان و به ویژه بدبینی و بیزاری از دنیا، تحت تأثیر آموزههای مانی و به ویژه جهانشناسی او بوده است.
مریم سالم
دوره 14، شماره 1 ، فروردین 1393
چکیده
بشر از بدو پیدایش خود همواره با مسئلة علیت دستبهگریبان بوده است، چرا که این موجود متفکر و اندیشمند در بارة هر چیزی به فکر فرو میرفت و در پی یافتن منشأ پیدایش و اصل آن برمیآمد و همین امر سبب شد که او روز به روز در وادی علم و دانش و زندگی در کرة خاکی پیشرفت کند. اولین فیلسوف باستانی که به تفصیل به بحث علل میپردازد ارسطوست. ...
بیشتر
بشر از بدو پیدایش خود همواره با مسئلة علیت دستبهگریبان بوده است، چرا که این موجود متفکر و اندیشمند در بارة هر چیزی به فکر فرو میرفت و در پی یافتن منشأ پیدایش و اصل آن برمیآمد و همین امر سبب شد که او روز به روز در وادی علم و دانش و زندگی در کرة خاکی پیشرفت کند. اولین فیلسوف باستانی که به تفصیل به بحث علل میپردازد ارسطوست. وی نظریة علیت و علل اربعه را به صورت یک بحث مشخص و مجزای فلسفی مطرح کرد که کاربرد آن نه تنها در مابعدالطبیعه، بلکه در باب برهان منطق و حرکت طبیعت، محرز بود. توماس آکوئینی که از شارحان ارسطو محسوب میشود نگاه متفاوتی به نظریة علیت دارد و در آثار کلامی خود علیت ارسطویی را به گونهای دیگر تبیین میکند، اگرچه میکوشد در شروحش بر آثار ارسطو به تفاوت دیدگاه خود اشارهای نکند، ولی در آراء کلامی به ارسطو پایبند نمیماند و بر اساس نگاه مسیحی علیت را تفسیر میکند.
محمدتقی شاکر؛ رضا برنجکار
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
با ختم رسالت، انگاره ختم ارتباط انسان توسط فرشتگان با عالم غیب،گونهای از تبیین حقیقت خاتمیت به شمار آمد؛ اما دلایلی استوار از وجود ارتباط میان انسانها و خدا با واسطة فرشتگان گزارش میدهد. زیر بنای چرایی لزوم این پیوند به درک مسئلة هدایت و جایگاه امام باز میگردد. وجود آموزههایی در شیعه که به موضوع گفتگوی فرشتگان با پیشوایان ...
بیشتر
با ختم رسالت، انگاره ختم ارتباط انسان توسط فرشتگان با عالم غیب،گونهای از تبیین حقیقت خاتمیت به شمار آمد؛ اما دلایلی استوار از وجود ارتباط میان انسانها و خدا با واسطة فرشتگان گزارش میدهد. زیر بنای چرایی لزوم این پیوند به درک مسئلة هدایت و جایگاه امام باز میگردد. وجود آموزههایی در شیعه که به موضوع گفتگوی فرشتگان با پیشوایان آن و حتی دیگران تأکید دارد، در اولین مواجهه، این پرسش را مطرح میکندکه باور به ارتباط ملائکه با انسان پس از ختم نبوت باوری اختصاصی به شیعه است یا در درون مایههای معارف اهل سنت میتوان چنین باوری را پیگیری نمود؟ پرسش از چگونگی دلالت آموزههای اهل سنت در این مسئله و گونههای تقارب و تباعد مفهومیآن، در دو فرهنگ شیعی و سنی. این پرسشها هم دقیق از اصل این مسئله را آشکار مینماید. شیوههای تحدیث و تفاوت آن با نبوت و رسالت از موضوعات دیگری است که جستار در آموزة تحدیث را ضرورت میبخشد. از این رو، در این نوشتار پس از مروری کوتاه بر مسئلة تحدیث نزد اهل سنت و امکان ارتباط ملائکه با انسان پس از ختم نبوت؛ دیدگاههای مطرح نسبت به تفسیر محدث و بهویژه تمایز محدث با نبی و رسول از نگاه شیعه مورد بررسی قرار گرفته است
علیرضا خواجهگیر؛ ولیاله ساکی
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
حقیقت علم در حکمت متعالیه صدرایی عین حقیقت وجود، بسیط و دارای سلسله مراتب حقیقی است. اگر چه بر مبنای مشرب عرفا حقیقت علم واحد شخصی است و هر علمیکه خارج از آن واحد شخصی فرض شود، حقیقت علم نیست، بلکه ظهور همان حقیقت است. تأثیرپذیری مسئلة علم الهی و سلسله مراتب آن از متون دینی در نظام حکمت صدرایی بسیار برجسته و مشهود است و مفاهیمیهمچون ...
بیشتر
حقیقت علم در حکمت متعالیه صدرایی عین حقیقت وجود، بسیط و دارای سلسله مراتب حقیقی است. اگر چه بر مبنای مشرب عرفا حقیقت علم واحد شخصی است و هر علمیکه خارج از آن واحد شخصی فرض شود، حقیقت علم نیست، بلکه ظهور همان حقیقت است. تأثیرپذیری مسئلة علم الهی و سلسله مراتب آن از متون دینی در نظام حکمت صدرایی بسیار برجسته و مشهود است و مفاهیمیهمچون عنایت، قضا و قدر، که از متون دینی اقتباس شدهاند، با مراتب علم الهی قابل تطبیق است. در تحلیل و بررسی مراتب علم الهی، تحلیل کیفیت علم الهی به ماسوا و مبانی که باعث تقسیمبندی علم الهی به مراتب گوناگون میشود، حائز اهمیت است. در این مقاله مراتب علم الهی با توجه به مبانی حکمت متعالیه و ارتباط آنها با یکدیگر تحلیل و بررسی شده است
نرگس نظرنژاد؛ زهرا شاهب
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
براهین جهانشناختی براهینی هستند که در آنها با تأمل در جهان آفرینش و با تکیه بر نیاز موجودات متحرک و ممکن، به یک موجود کامل استناد میشود. یکی از اقساماین دسته از براهین، برهان جهانشناختی کلام است که در میان متکلمان اسلامی به برهان حدوث معروف است و در آن از طریق حدوث زمانی عالم به اثبات وجود خالق پرداخته میشود.این برهان ...
بیشتر
براهین جهانشناختی براهینی هستند که در آنها با تأمل در جهان آفرینش و با تکیه بر نیاز موجودات متحرک و ممکن، به یک موجود کامل استناد میشود. یکی از اقساماین دسته از براهین، برهان جهانشناختی کلام است که در میان متکلمان اسلامی به برهان حدوث معروف است و در آن از طریق حدوث زمانی عالم به اثبات وجود خالق پرداخته میشود.این برهان از براهین سنتی است که به رغم نقدهایی که به آن شده، در روزگار ما بازسازی شده است. مقالة حاضر تقریر سنتیاین برهان را توسط غزالی با تقریر بازسازی شدة آن توسط کریگ مقایسه میکند و در مقام بیان تفاوتاین دو تقریر نشان میدهد که غزالی با این برهان درصدد اثبات وجود خداست در حالی که کریگ معتقد است یافتههای علمی احتمال وجود خدا را تقویت میکنند.
مسعود حاجی ربیع
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
ابنعربی(638-560 ق) که به وجودشناسی معنا اهتمام دارد، معنا را حقیقتی خارجی و کلی میداند که در مراتب معنایی یک واژة مشترک است. هر واژه مراتبی از معنا دارد که به صورت حقیقی بر همة آنها صدق میکند. در این نوشتار نظر عارف در مباحثی همچون فرایند شکلگیری معنا، تعیین واضع اصلی لفظ و معنا، ذاتی بودن دلالت لفظ بر معنا، نسبت معنا و علم خدا، عینی ...
بیشتر
ابنعربی(638-560 ق) که به وجودشناسی معنا اهتمام دارد، معنا را حقیقتی خارجی و کلی میداند که در مراتب معنایی یک واژة مشترک است. هر واژه مراتبی از معنا دارد که به صورت حقیقی بر همة آنها صدق میکند. در این نوشتار نظر عارف در مباحثی همچون فرایند شکلگیری معنا، تعیین واضع اصلی لفظ و معنا، ذاتی بودن دلالت لفظ بر معنا، نسبت معنا و علم خدا، عینی بودن لفظ و معنا بررسی میشود. علامه طباطبایی (1360-1281) در پیروی از ابنعربی به نظریة روح معنا نظر میدهد و افزون بر آن نظریة فایدهانگاری معنا را مطرح میکند. در این مقاله نظر علامه در مباحثی همچون فرایند شکلگیری معنا، زبان قرآن و نسبت آن با زبان بشری، تأثیر غایات در حقیقی بودن معنا در مصادیق فرامادی و برخی مسائل دیگر مطرح میشود. در مباحث مطرح شده، کوشیدهایم آراء ابنعربی و علامه در باب معنا را مقایسه کنیم. هدف اصلی این پژوهش بررسی آراء ابنعربی و علامه طباطبایی و مقایسة آنهاست و هدف فرعی آن، طرح مسائل و نکات جدید در این باب و نظرورزی فلسفی و تحلیلی در آنهاست. روش ما در این مقاله، روش عقلی است.
جواد پارسایی؛ سیدمحمد موسوی
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
قاعده الواحد یکی از اساسیترین قواعد فلسفة اسلامیاست که در مسائل مختلف فلسفة اسلامیو دیگر علوم مانند علم اصول فقه از این قاعده استفاده شده است. در این نوشتار ابتدا با توجه به براهین این قاعده و تحلیل مبادی و معانی به کار رفته در این براهین، آشکار شده است که مجرای این قاعده وحدت حقه حقیقی است. سپس با بیان تقریری دیگر از این قاعده ...
بیشتر
قاعده الواحد یکی از اساسیترین قواعد فلسفة اسلامیاست که در مسائل مختلف فلسفة اسلامیو دیگر علوم مانند علم اصول فقه از این قاعده استفاده شده است. در این نوشتار ابتدا با توجه به براهین این قاعده و تحلیل مبادی و معانی به کار رفته در این براهین، آشکار شده است که مجرای این قاعده وحدت حقه حقیقی است. سپس با بیان تقریری دیگر از این قاعده و اقامة برهان دیگری این قاعده تعمیم داده شده و حدود و ثغور و موارد کاربرد این تعمیم در عالم عقول، عالم مثال وعالم طبیعت تعیین شده است.
عقیل فولادی
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
شاکلهسازی قوة خیال یکی از مباحث نقد عقل محض کانت است که اهمیت آن مورد مناقشة شارحان قرار گرفته است؛ برخی آن را بحثی تصنعی پنداشتهاند و برخی ضروری. سخن نگارنده در این مقال، ضرورت این بحث برای نقد اول کانت است. البته شاکلهها چنانکه کانت میپنداشت، منحصراً زمانی نیستند بلکه «مکان» نیز حداقل در بعضی از شاکلهها دخیل است. کانت به واسطة ...
بیشتر
شاکلهسازی قوة خیال یکی از مباحث نقد عقل محض کانت است که اهمیت آن مورد مناقشة شارحان قرار گرفته است؛ برخی آن را بحثی تصنعی پنداشتهاند و برخی ضروری. سخن نگارنده در این مقال، ضرورت این بحث برای نقد اول کانت است. البته شاکلهها چنانکه کانت میپنداشت، منحصراً زمانی نیستند بلکه «مکان» نیز حداقل در بعضی از شاکلهها دخیل است. کانت به واسطة شاکلهها از سویی، کارکرد «ابژکتیو» مقولات محض فاهمه را در شناخت نظری ما تبیین میکند و بدینوسیله خود را از شک هیومیمیرهاند؛ و از سوی دیگر، شناخت سنتی مابعدالطبیعه را به چالش میکشاند. از نظر وی، نهایت شناخت نظری ما مجموع اعیان زمانی- مکانی از مجرای خیال است و فراروی از این محدوده نارواست.
محمدکاظم علمی؛ مریم قلاسی
دوره 13، شماره 4 ، دی 1392
چکیده
هلیة بسیطه قضیهای است که محمول آن »وجود» است. از مسائل مهمیکه در مورد این قضایا مطرح میشود این است که آیا اساساً میتوان چنین قضایایی را پذیرفت؟ این نوشتار درصدد ارزیابی نظر ملاصدرا و کانت در مورد هلیات بسیطه است که نخست به بررسی نظرات هر کدام از این فیلسوفان به طور مجزا و سپس به تشابهات و تناظرات نظرات آنها و در پایان به ارزیابی ...
بیشتر
هلیة بسیطه قضیهای است که محمول آن »وجود» است. از مسائل مهمیکه در مورد این قضایا مطرح میشود این است که آیا اساساً میتوان چنین قضایایی را پذیرفت؟ این نوشتار درصدد ارزیابی نظر ملاصدرا و کانت در مورد هلیات بسیطه است که نخست به بررسی نظرات هر کدام از این فیلسوفان به طور مجزا و سپس به تشابهات و تناظرات نظرات آنها و در پایان به ارزیابی نظر آنها خواهد پرداخت و به این نتیجه میرسد که نظرات ملاصدرا در خصوص هلیات بسیطه(یعنی1. ثبوت الشیء؛ 2. عارض ماهیت؛ 3. عکس الحمل؛ 4. تجرید همراه تخلیط) قابل تقلیل به دو راهحل (1. مبتنی بر اصالت ماهیت؛ 2. مبتنی بر اصالت وجود) است و از سوی دیگر نظر کانت این است که هلیات بسیطه تحلیلی و ترکیبی نیستند، بنابراین به انکار این قضایا پرداخت. این نوشتار بر آن است که با بیان دو راهحل ملاصدرا میتوان از نتایج مشکلآفرین رویکرد کانت به مسئلة هلیات بسیطه خارج شد.
شهناز شهریاری نیسیانی؛ رضاعلی نوروزی؛ محمد نجفی
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
هدف پژوهش حاضر تبیین مراحل تعلیم و تربیت با توجه به دیدگاه ابنسینا در بارة نفس است. روش مورد استفاده در این پژوهش که پژوهشی کیفی و موردی است، روش توصیفی – تحلیلی است. در این پژوهش که مراحل تعلیم و تربیت با توجه به سیر تکاملی نفس تعیین گردید، سه مرحلة تمهید؛ اعتدال و اعتلا؛ مرحلة ملکوتی برای تعلیم و تربیت در نظر گرفته شد. مرحلة تمهید که ...
بیشتر
هدف پژوهش حاضر تبیین مراحل تعلیم و تربیت با توجه به دیدگاه ابنسینا در بارة نفس است. روش مورد استفاده در این پژوهش که پژوهشی کیفی و موردی است، روش توصیفی – تحلیلی است. در این پژوهش که مراحل تعلیم و تربیت با توجه به سیر تکاملی نفس تعیین گردید، سه مرحلة تمهید؛ اعتدال و اعتلا؛ مرحلة ملکوتی برای تعلیم و تربیت در نظر گرفته شد. مرحلة تمهید که شامل مرحلة نفس نباتی، حیوانی و انسان بالقوه (عقل هیولانی تا بالفعل) است از دوران پیش از تولد آغاز میشود و تا بلوغ صوری ادامه مییابد. دومین مرحله که شامل انسان بالقوه (عقل هیولانی تا بالفعل) و انسان بالفعل (حصول کلیة معقولات ثانی) است از 15 سالگی آغاز میشود و به دلیل فزونی عقل از 40 سالگی به بعد، پایانی برای این مرحله لحاظ شده است. مرحلة ملکوتی که مرحلة انسان بالفعل در معنای تام آن و وصول به مرتبة عقل بالمستفاد است، مرحلة نهایی تعلیم و تربیت شناخته شد که متناظر با هدف غایی نظام فلسفی ابنسینا یعنی دستیابی به سعادت حقیقی است. نتایج همچنین حاکی از آن است که ابنسینا با معطوف ساختن توجه به شروع تربیت پیش از تولد، تأدیب و تربیت اخلاقی کودک از پایان دو سالگی و... نظام تعلیم و تربیتی مادامالعمر متشکل از نظام رسمی و غیررسمی را پایه گذاری نمود.
زکریا بهارنژاد
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
تبیین مسئلة فضیلت از دیدگاه فارابی و اهمیت آن میتواند راهگشای فهم و درک برخی از مباحث کلیدی فلسفة وی مانند جامعة مدنی، مدینة فاضله، امت فاضل، اجتماع فاضل، معمورة الفاضله(جهان برین وآباد) باشد. دیدگاه فارابی در بررسی و پژوهش پیرامون فضیلت متأثر از نگاه سعادتگرانة وی در باب اخلاق و کمالیابی انسان است. او براین باور است که آدمیبه ...
بیشتر
تبیین مسئلة فضیلت از دیدگاه فارابی و اهمیت آن میتواند راهگشای فهم و درک برخی از مباحث کلیدی فلسفة وی مانند جامعة مدنی، مدینة فاضله، امت فاضل، اجتماع فاضل، معمورة الفاضله(جهان برین وآباد) باشد. دیدگاه فارابی در بررسی و پژوهش پیرامون فضیلت متأثر از نگاه سعادتگرانة وی در باب اخلاق و کمالیابی انسان است. او براین باور است که آدمیبه طور فطری موجودی کمالجو و سعادتطلب است و برای نیل بهاین هدف والا و مقدس نیازمند ابزار و وسائل است، کسب انواع فضائل (نظری، فکری، اخلاقی و عملی)، همان ابزار و وسائل نیل انسان به کمال و سعادت است و دست یازیدن به فضائل یاد شده بر تعلیم و تربیت افراد جامعه مبتنی است، ازاین روی فارابی هدف تعلیم را اکتساب فضائل نظری و هدف تربیت را نیز محقق ساختن فضائل اخلاقی(ویا نفسانی) میداند. تلاش نویسنده، دراین مقاله متکی بر فهم و درک وی از متون و آثار فارابی بوده و ازاین نظر به متون وآثار دیگران ، کمتر ارجاع داده شده است.
بیژن ظهیری ناو؛ شهلا شریفی
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
علم کلام به معنای استدلال در بارة مفهوم آیات وحی و تأویل آن تا زمان خلفای راشدین به دلایلی مرسوم نبود، اما به دلیل ویژگی تعقلگرایی اسلام و وجود علمای فرهیخته، منجر به پیشرفت علم کلام برای مقابله با افکار غیر توحیدی گردید و سه فرقة اشاعره، معتزله و امامیه مهمترین دیدگاه کلامی اسلامی را پدید آوردند. از میان این سه مذهب کلامی به دلایلی، ...
بیشتر
علم کلام به معنای استدلال در بارة مفهوم آیات وحی و تأویل آن تا زمان خلفای راشدین به دلایلی مرسوم نبود، اما به دلیل ویژگی تعقلگرایی اسلام و وجود علمای فرهیخته، منجر به پیشرفت علم کلام برای مقابله با افکار غیر توحیدی گردید و سه فرقة اشاعره، معتزله و امامیه مهمترین دیدگاه کلامی اسلامی را پدید آوردند. از میان این سه مذهب کلامی به دلایلی، اشاعره یکهتاز میدان شدهاند. این غلبه در ادبیات فارسی و ایرانیان، حتی تا زمان حاضر نمود چشمگیری دارد. پژوهش در افکار اشعری به وجود تشابهاتی با اندیشة ایرانشهری منتهی میشود. شاید بتوان گفت قسمتی از طرز فکر اشاعره که بزرگان نامداری همچون مولوی، سعدی، حافظ، نظامی و عطار مروجان آن بودند، بیشتر تحت تأثیر اندیشههای ایرانشهری است. هدف این مقاله بررسی میزان تأثیر دیدگاه اشعری در محدودة گلستان سعدی است که به زعم نگارندگان این سطور، نسبت به آثار دیگر او کمرنگتر است و بسیاری از مسائل کلامی نظیر رؤیت خدا، حادث یا قدیم بودن قرآن و عالم، مرتکب گناه کبیره و...ندیده گرفته میشود.گلستان حیطة جولان یک فقیه متکلم متعصب نیست، بلکه نمایندة تجربه و آموختههای یک معلم اخلاق است و به همین دلیل بازتاب تفکر اشعری درحیطة مسائلی است که با تربیت و اخلاق در ارتباط است.این فرضیه در لحن کلام و موضوعات مورد توجه او به خوبی مشهود و با یافتن نمونه قابل اثبات است.
ابوذر قاعدی فرد؛ محسن جاهد
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
اگر به دستهبندی بینظیر گزارة موجهة خونجی در کتاب کشفالأسرار، مراجعه کنیم با مجموعهای 34 عضوی مواجه خواهیم شد. 15 گزاره از این مجموعه توسط منطقدانان پیش از خونجی بیان شده، اما 19 گزارة دیگر را او افزوده است. پیگیری چگونگی صورت-بندی این گزارهها توسط خونجی اینگونه می-نماید که وی در صورتبندی خود 2 گزاره را از قلم انداخته و 32 گزارة ...
بیشتر
اگر به دستهبندی بینظیر گزارة موجهة خونجی در کتاب کشفالأسرار، مراجعه کنیم با مجموعهای 34 عضوی مواجه خواهیم شد. 15 گزاره از این مجموعه توسط منطقدانان پیش از خونجی بیان شده، اما 19 گزارة دیگر را او افزوده است. پیگیری چگونگی صورت-بندی این گزارهها توسط خونجی اینگونه می-نماید که وی در صورتبندی خود 2 گزاره را از قلم انداخته و 32 گزارة دیگر را که به دو دستة اصلی(دارای 13 عضو) و فرعی ( دارای 19 عضو) دستهبندی میشوند، صورت-بندی کرده است. در بخش نخست این مقاله، به شرح و توضیح این گزارهها پرداخته شده است. منطقدانان جدید پس از مواجهه با گزارة موجهه، سعی کردند جهت گزاره را به صورت نمادین نمایش دهند. از جمله تلاشهای صورت گرفته در این راستا، مساعی نیکولاس رشر است. اینکه میگوییم "تقریباً موفق بوده" بهدلیل وجود کاستیهایی است که در این صورتبندی و دیگر صورتبندیها وجود دارد؛ زیرا در گزارة موجهه علاوه بر "جهت"، قید دیگری نیز وجود دارد ( در این مقاله آن را "قید زمانی" نامیدهایم) که این صورتبندیها در نمایش آن ناموفق بودهاند. در این مقاله طرحی نو درانداخته و با نظر به اینکه " زمان در قیود زمانی متغیر است، پس از تعریف متغیر"t" ، صورتبندیای به مراتب گویاتر از دیگران ارائه کردهایم.
رضا رضازاده؛ مهناز مظفری فر
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
ملا صدرا نفس انسانی را اصلی حیاتی و سرچشمة واقعیتی قدرتمند، فرا زمانی و فرا مکانی میداندکه به مثابه نشانهای از جنبة الهی در انسان به ودیعه نهاده شده است؛ به نظر وی، این حقیقتِ غیر مادیِ فعلیت یافته، از مرتبة ملکوتی خود به عالم ماده فرود میآید و در جسم انسان اقامت میکند. بنابراین حدوثش مادی است، اگرچه در بقا به مقام تجرد میرسد. ...
بیشتر
ملا صدرا نفس انسانی را اصلی حیاتی و سرچشمة واقعیتی قدرتمند، فرا زمانی و فرا مکانی میداندکه به مثابه نشانهای از جنبة الهی در انسان به ودیعه نهاده شده است؛ به نظر وی، این حقیقتِ غیر مادیِ فعلیت یافته، از مرتبة ملکوتی خود به عالم ماده فرود میآید و در جسم انسان اقامت میکند. بنابراین حدوثش مادی است، اگرچه در بقا به مقام تجرد میرسد. این همان مضمونی است که در نظریة «جسمانیت نفس در حدوث و روحانیتش در بقاء» ملاصدرا بازتاب یافته است. آموزۀ اسلامیپیدایش نفس یا نظریة وجود سابقِ نفس بر بدن نیز که در نصوص دینی اسلامی(قرآن و حدیث) مطرح شده است به ظاهر با این نظریه متعارض است! ملا صدرا بر این باور است که میان این دو انگاره تعارضی وجود ندارد، بلکه آن دو مؤید همدیگرند. تبیین و اثبات این ادعا در پرتو نظرات تأییدی فیلسوفانِ هم مشرب او مانند ملا هادی سبزواری و علامه طباطبایی هدف این جُستار است.
سیدحسین اطهری؛ مرتضی منشادی
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
سنتگرایی و تجددگرایی در فضای امروز، به عنوان جریانی که به مدرنیسم نگرش دارند، مطرح میشوند. این مقاله با هدف پرداختن به مضامین عمدة اندیشة سنتگرایی، به عنوان درآمدی برای ورود به اندیشة سنتگرایان به رشتة تحریر درآمده است. برای این منظور در این مقاله با تأکید بر آرای سید حسین نصر به عنوان مطرحترین اندیشمند سنتگرای ...
بیشتر
سنتگرایی و تجددگرایی در فضای امروز، به عنوان جریانی که به مدرنیسم نگرش دارند، مطرح میشوند. این مقاله با هدف پرداختن به مضامین عمدة اندیشة سنتگرایی، به عنوان درآمدی برای ورود به اندیشة سنتگرایان به رشتة تحریر درآمده است. برای این منظور در این مقاله با تأکید بر آرای سید حسین نصر به عنوان مطرحترین اندیشمند سنتگرای حال حاضر، به تحلیل چیستی سنت به عنوان نقطة محوری این گفتمان و همچنین بررسی شاخصهای فکری و دیدگاههای اصلی این جریان فکری پرداخته شده است. نصر یکی از طرفداران حکمت خالده است که با نقد دنیای متجدد میکوشد معرفت قدسی را جایگزین تجددگرایی سازد. از نظر وی، سنتگروی، اعتقاد به یک امر قدسی است که نه تنها مرجعیت فکری انسانهاست بلکه در رفتار آنها نیز تجلی مییابد.
ابراهیم دادجو
دوره 13، شماره 3 ، مهر 1392
چکیده
هر چیزی که ساختار منسجم و معقولی دارد، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. قرآن کریم نیز در مقام کتاب آسمانیای که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. از آنجا که قرآن کریم بر انسانها نازل شده و قصد خروج انسانها از ظلمتها به نور را دارد باید دارای ساختاری بر وفق ادراک انسانها باشد. ساختار فکری و ادراکی انسانها ...
بیشتر
هر چیزی که ساختار منسجم و معقولی دارد، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. قرآن کریم نیز در مقام کتاب آسمانیای که بر پیامبر اکرم(ص) نازل شده، دارای ساختار و دستگاهی منطقی است. از آنجا که قرآن کریم بر انسانها نازل شده و قصد خروج انسانها از ظلمتها به نور را دارد باید دارای ساختاری بر وفق ادراک انسانها باشد. ساختار فکری و ادراکی انسانها بر ساختار منطق ارسطویی ـ که چیزی جز ساختار ادراکی و فکری نوع بشر نیست ـ مبتنی است. از این روی، ساختار قرآن کریم نیز ـ به این دلیل که خطاب به انسانهاست ـ باید براساس ساختار منطق ارسطویی باشد. ساختار منطق ارسطویی مبتنی بر برهان و خطابه و جدل و شعر و سفسطه است. ساختار قرآن کریم نیز مبتنی بر منطق ارسطویی ـ یعنی منطق نوع بشر ـ است، منتهی از آنجا که قصد قرآن کریم خروج آدمی از ظلمتها به نور است، با دوری جستن از تعابیر شعری (خیالی) و سفسطی (کاذب)، به برهان و خطابه و جدل اکتفا نموده است.
محمدحسین جمشیدی؛ داود سبزی
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
لزوم تحول و بازنگری اندیشة کلامی - سیاسی شیعه در ارتباط با بحران غیبت امری مهم است که پایههای آن توسط امامان شیعه ریخته شد، اما در دوران غیبت، نوبختیان نقش اصلی را در این تحول ایفا کردند. اندیشمندان نوبختی در فضای بحرانی غیبت در عرصة کلام سیاسی به بررسی مسائل اساسی و مشکلات واقعی مکتب امامیه پرداختند. تلاش این بزرگان برای پاسخ به مسائل ...
بیشتر
لزوم تحول و بازنگری اندیشة کلامی - سیاسی شیعه در ارتباط با بحران غیبت امری مهم است که پایههای آن توسط امامان شیعه ریخته شد، اما در دوران غیبت، نوبختیان نقش اصلی را در این تحول ایفا کردند. اندیشمندان نوبختی در فضای بحرانی غیبت در عرصة کلام سیاسی به بررسی مسائل اساسی و مشکلات واقعی مکتب امامیه پرداختند. تلاش این بزرگان برای پاسخ به مسائل مبتلا به جامعه تأکید بر گفتمانی اعتدالی و ترکیبی بود که مرکب از عقلگرایی و روش حکمی معتدل و هماهنگ با نص(کتاب و سنت) میباشد. این نگرش در واقع ترکیب منطقی عقل و وحی متناسب با شرایط زمانه و سازگار با مکتب امامیه بود. در سطح سیاسی این خاندان علاوه برتمرکز بر پاسخ به شبهات دینی بهویژه در عرصة سیاست، توسعة فضا برای دفاع از اعتقادات دینی امامیه را مدنظر داشتند. در اسـاس، شکلگیری اندیشة کلامی - سیاسی خاندان نوبختی نمونه ای بارز از پاسخ به بحرانهای معرفتی و سیاسی جامعه قلمداد میشود.
محمدحسین فاریاب
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
ولایت تکوینی به معنای ولایت بر نظام تکوین از مسائلی است که همواره ذهن عالمان را به خود مشغول کرده است. آنچه در این نوشتار میآید، پردهبرداری از معنای این اصطلاح و برخورداری یا عدم آن در حق امامان شیعی علیهم السلام است. بر اساس مهمترین یافتههای این پژوهش، ولایت تکوینی میتواند به دو گونة ولایت در تکوین و ولایت بر تکوین تصویر ...
بیشتر
ولایت تکوینی به معنای ولایت بر نظام تکوین از مسائلی است که همواره ذهن عالمان را به خود مشغول کرده است. آنچه در این نوشتار میآید، پردهبرداری از معنای این اصطلاح و برخورداری یا عدم آن در حق امامان شیعی علیهم السلام است. بر اساس مهمترین یافتههای این پژوهش، ولایت تکوینی میتواند به دو گونة ولایت در تکوین و ولایت بر تکوین تصویر شود و آنکه مورد خلاف است، دومی است. اگر چه واگذاری و تفویض امر عالم به انسان ـ اگر در طول ارادة الهی باشد ـ فینفسه امری محال نیست، اما شاهدی بر این واگذاری و در نتیجه شأن ولایت بر تکوین در حق امامان علیهم السلام نیست.
مریم شعبانزاده؛ رضا رضایی
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
ادبیات صوفیانه نگاهی از لون دیگر به الهیات و دین است که در آن، باورها و پنداشتها تغییر رنگ و معنا داده است. صوفیان مسلمان چون گیاه نورستهای بودند که ازدامان اسلام برخاستند ولی با نگاهی دیگر به جهان پیرامون خود نگریستند و عوالم معنایی تازهای ساختند. بیتردید این گیاه نورسته از آبشخور قرآن و سنت که در روایات پیامبر و بزرگان دین ...
بیشتر
ادبیات صوفیانه نگاهی از لون دیگر به الهیات و دین است که در آن، باورها و پنداشتها تغییر رنگ و معنا داده است. صوفیان مسلمان چون گیاه نورستهای بودند که ازدامان اسلام برخاستند ولی با نگاهی دیگر به جهان پیرامون خود نگریستند و عوالم معنایی تازهای ساختند. بیتردید این گیاه نورسته از آبشخور قرآن و سنت که در روایات پیامبر و بزرگان دین از جمله امامان شیعه مندرج بوده، بهرهمند گشته است. سخنان، نامهها و مناجات علی(ع) و سایر ائمة شیعه مضامین عارفانهای را بیان کرده که با طبع صوفیان سازگار بوده است و مشایخ صوفی آن را دستمایهای برای شرح و بسط عقاید خود قرارداده با تأویل سخنان ائمة شیعه مفاهیم تازهای جستند و نظام عقیدتی و مسلکی خود را بنیاد نهادند. فرضیة این پژوهش بر این مبنا استوار گشته که تحول فکری صوفیان از طریق تأویل و دیگر یافت از متون و منابع شیعه صورت پذیرفته است.
این جستار در پی درستی و نادرستی عملکرد صوفیان در این زمینه نیست بلکه در پی ریشهیابی افکار و عقاید صوفیان و نحوة استفادة آنان از احادیث و اصول اعتقادی شیعه برای برساختن عقاید خود است. روش پژوهش براساس دیدگاه معرفت شناختی و هرمنوتیک سنت گرای گادامر و محدودة پژوهش بر مبنای اقوال مشایخ اولیة صوفیان مندرج در متون معتبر صوفیان بنانهاده شده است و از این رهگذر، فرضیة پژوهش آزموده میگردد.
رضا برنجکار؛ محمدجواد دانیالی
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
وقایع خارق عادت بسیاری در دوران پس از پیامبران، در اسلام و مسیحیت نقل میشوند. دربارة اصل وجود و دلالت این وقایع که در اسلام به نام کرامت و در مسیحیت به نام کلی معجزه خوانده میشوند اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما در بسیاری از موارد نشانهای از اعتبار الهی و حقانیت معرفی میگردند. مشکل مهم آنجا رخ میدهد که برفرض اعتبار یکسان نقل ...
بیشتر
وقایع خارق عادت بسیاری در دوران پس از پیامبران، در اسلام و مسیحیت نقل میشوند. دربارة اصل وجود و دلالت این وقایع که در اسلام به نام کرامت و در مسیحیت به نام کلی معجزه خوانده میشوند اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما در بسیاری از موارد نشانهای از اعتبار الهی و حقانیت معرفی میگردند. مشکل مهم آنجا رخ میدهد که برفرض اعتبار یکسان نقل این کرامات در اسلام و مسیحیت آیا میتوان آنها را نشانهای از تأیید الهی دانست؟ چگونه یک دلیل میتواند اثبات کنندة دو باور بعضاً متنناقض باشد؟ این مقاله به بررسی دلالت کرامات در اسلام و مسیحیت میپردازد و به این مسئله توجه دارد که چه دلالت معقولی برای کرامات هر دو دین قابل پذیرش است. در نهایت، اصل رجوع به فهم عرف به عنوان مبنای جامعی برای مواجهه با کرامات متعدد اسلام و مسیحیت و فهم دلالت آنان پیشنهاد میشود. این قاعده، دلالت هر کرامت را مطابق با فهم عرف از آن میداند. بر اساس همین اصل، دلالت مجموعة کراماتِ ظاهراً متعارضِ در ادیان نیز با مراجعه به همین قاعدة کلی - یعنی فهم عرف- قابل بررسی است که طبق آن ارزیابی عظمت یک کرامت، مبنای تشخیص برتری آن قرار خواهد گرفت و در نتیجه، عظمت کرامات ملاک برتری و حقانیت بالاتر صاحب آناست.
سیدمحمد اسماعیل سیدهاشمی
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
از مباحثی که در الهیات فلسفی یهود، اسلام و مسیحیت بدان پرداخته شده رابطة وجودی و تدبیری خدا با جهان است. این مسئله که با عنوان "عنایت یا مشیت الهی"مطرح شده است در واقع از تمایزهای مهم الهیات فلسفی در حوزة ادیان ابراهیمیبا فلسفههای یونانی است، چرا که در الهیات یونانی به رابطة ایجادی بین مبدأ هستی و جهان توجه نشده است بلکه اصل ، عدم ...
بیشتر
از مباحثی که در الهیات فلسفی یهود، اسلام و مسیحیت بدان پرداخته شده رابطة وجودی و تدبیری خدا با جهان است. این مسئله که با عنوان "عنایت یا مشیت الهی"مطرح شده است در واقع از تمایزهای مهم الهیات فلسفی در حوزة ادیان ابراهیمیبا فلسفههای یونانی است، چرا که در الهیات یونانی به رابطة ایجادی بین مبدأ هستی و جهان توجه نشده است بلکه اصل ، عدم عنایت و التفات موجود عالی نسبت به دانی است. سه فیلسوف برجسته و تأثیر گذار در الهیات یهودی ، مسیحی و اسلامی- ابن میمون ، ابنسینا و توماس آکوئینی - با نگاه به این اصل و با الهام از متون دینی تفسیر متفاوتی از رابطة خدا با جهان ارائه نمودهاند. هر چند ابعاد و فروعات این بحث بسیار گسترده است ولی با توجه به محدودیت مقاله به تحلیل دیدگاه این سهاندیشمند در توضیح تنها چهار پرسش محوری مرتبط با عنایت و مشیت الهی بسنده شده است و میزان توفیق آنان در تبیین فلسفی این موضوع و نقاط اشتراک و افتراق دیدگاههای آنان ارزیابی شده است .
مریم سالم
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
ابنسینا در ارائه نظریات وجودشناسانة خود از دو واژة وجوب و امکان که ابتکار فارابی بودند، بسیار مدد میگیرد، دو واژهای که سبقة کمرنگی در آراء فلاسفة پیش از فارابی و ابنسینا دارد و جسته و گریخته میتوان ردپایی از آنها را نزد فلاسفة یونان باستان یافت، این ردپا در ارسطو پررنگتر میشود، اما به شکل منطقی مطرح میشود نه فلسفی و در ...
بیشتر
ابنسینا در ارائه نظریات وجودشناسانة خود از دو واژة وجوب و امکان که ابتکار فارابی بودند، بسیار مدد میگیرد، دو واژهای که سبقة کمرنگی در آراء فلاسفة پیش از فارابی و ابنسینا دارد و جسته و گریخته میتوان ردپایی از آنها را نزد فلاسفة یونان باستان یافت، این ردپا در ارسطو پررنگتر میشود، اما به شکل منطقی مطرح میشود نه فلسفی و در باب قضایا به آنها پرداخته میشود و به موجودات عینی و وجود سرایت نمیکند. با ابتکار فارابی و ابنسینا در به کارگیری نظریة وجوب و امکان فلسفی و تقسیم موجود به واجب و ممکن، فلسفة هستیشناسی مشایی، شکلی متمایز به خود میگیرد و وجود خدا و عالم و مسئلة خلقت که تا پیش از این مطرح نبود، بهتر تبیین میشود.
حسین اترک
دوره 13، شماره 1 ، فروردین 1392
چکیده
قاعدة اعتدال هستة مرکزی فضیلتگرایی اخلاقی ارسطو است. بر اساس این قاعده، همة فضایل اخلاقی در حد وسط قرار دارند و رذایل اخلاقی همه ناشی از افراط و تفریط در اعمال و عواطف است. شارحان و ناقدان گاه در فهم این قاعدة مهم دچار اشتباه و اختلاف شدهاند؛ یکی از نقاط اختلاف تفسیر معناشناختی یا عملگرایانه از قاعدة اعتدال است؛ تفسیر اعتدال به ...
بیشتر
قاعدة اعتدال هستة مرکزی فضیلتگرایی اخلاقی ارسطو است. بر اساس این قاعده، همة فضایل اخلاقی در حد وسط قرار دارند و رذایل اخلاقی همه ناشی از افراط و تفریط در اعمال و عواطف است. شارحان و ناقدان گاه در فهم این قاعدة مهم دچار اشتباه و اختلاف شدهاند؛ یکی از نقاط اختلاف تفسیر معناشناختی یا عملگرایانه از قاعدة اعتدال است؛ تفسیر اعتدال به حد وسط دقیق و به اعتدال کمّی، عدم انطباق قاعدة اعتدال بر همة فضایل، نسبت دادن افراط و تفریط به فضیلت و ایجاد رابطة خطی بین فضایل و رذایل از جمله تحلیلهای نادرست در قاعدة اعتدال است. این مقاله درصدد بیان تحلیلهای نادرست از قاعدة اعتدال و اصلاح آنهاست.
محسن عمیق؛ لیلا فهیمی
دوره 12، شماره 4 ، دی 1391
چکیده
مسئلة ارادة الهی از جمله مباحثی است که از دیرباز در اندیشة خردورزان خداباور مطرح بوده است، در قلمرو تفکر اسلامی نیز این موضوع همواره محل تضارب آراء واقع شده است. از نظرگاه حکمت متعالیه، ارادة الهی، جزء صفات کمالیه ذاتی و همان علم به نظام احسن میباشد، گرچه به عقیدة این گروه ارادة خداوند نیز همانند برخی دیگر از اوصاف او دارای مراتب ...
بیشتر
مسئلة ارادة الهی از جمله مباحثی است که از دیرباز در اندیشة خردورزان خداباور مطرح بوده است، در قلمرو تفکر اسلامی نیز این موضوع همواره محل تضارب آراء واقع شده است. از نظرگاه حکمت متعالیه، ارادة الهی، جزء صفات کمالیه ذاتی و همان علم به نظام احسن میباشد، گرچه به عقیدة این گروه ارادة خداوند نیز همانند برخی دیگر از اوصاف او دارای مراتب است و لذا خداوند در مرتبة فعل نیز متصف به این صفت میباشد. البته در میان این گروه از فلاسفه، علامه طباطبایی ارادة الهی را فقط جزء صفات فعلیه برمیشمارد و با تفسیر آن به علم الهی مخالف است. تقسیمبندی ارادة الهی به مراتب اجمالی و تفصیلی و نیز تکوینی و تشریعی از جمله مباحث مهمی است که حکیمان متأله در تبیین این مسئله بدان پرداختهاند.